استعدادیابی ورزشی یکی از فریبنده‌ترین و بحث برانگیزترین مباحث در ورزش است. به هر حال، اکثر برنامه‌های شناسایی استعداد بر اساس توانایی فیزیکی و ظرفیت‌های فیزیولوژیکی ورزشکاران اجرا می‌شوند.
یک عبارت عالی و قابل تأمل در مورد استعداد وجود دارد: «پنهان کردن استعداد جسمانی واقعی از فاش کردن آن سخت است». اگر یک نوجوان ۱۳ یا ۱۴ساله در برنامه آموزشی خود داشته باشید و دارای استعداد واقعی باشد، سرعت، سطح مهارت، قدرت، توان و حس بازی او، روشن و واضح و بیانگر استعداد و توانایی این نوجوان در ورزش است و نیازی به اثبات ندارد.
اما زمانی به ورزشکاران طراز اول دنیا، سطح و جایگاه آنان در ورزش و توانایی آنان در حفظ عالی‌ترین رتبه ورزشی نگاه می‌کنید می‌فهمید این ویژگی چیزی بیشتر از بعد اجرای جسمانی است.
فاکتور مهمی که در شناسایی استعداد قابل فهم نیست این است که چرا استعدادیاب‌های ورزشی زمان بیشتری برای تامل، تفکر، اندازه گیری و ارزیابی جنبه‌های ذهنی و حسی اجرا صرف نمی‌کنند.
استعداد چیست؟
استعداد یک توانایی ذاتی است که از بدو تولد در ما وجود داشته است. وقتی می‌گوییم فلانی در رشته‌ای استعداد دارد، به این معناست که آن کار را بهتر از سایر افراد انجام می‌دهد و در آن کار با سرعت بیشتری پیشرفت کرده است.
همانطور که گفتیم استعدادها اکتسابی نیستند و از بدو تولد در ما وجود دارند، اما محیط در پیدایش آن‌ها نیز موثر است. به عبارت دیگر، یعنی اگر فردی که استعداد نقاشی دارد اما هیچ وقت با کاغذ و مداد مواجه نشود، ممکن است هرگز نفهمد که می‌تواند نقاش ماهری شود.
فاکتورهایی که قهرمانان ورزشی دارند
اگر به بهترین ورزشکاری که می‌شناسید یا تا به حال دیده‌اید نگاه کنید و لیستی از فاکتورهای مهم آنان را یادداشت کنید که بخاطر وجود این فاکتورها است که آنان به این جایگاه عالی رسیده اند، قطعاً لیست شما شبیه لیست زیر است:
- میل، اهداف و آرمان‌های عالی دارند.
- احساس قوی دارند.
- مصمم هستند.
- سخت کوش هستند.
- هیچ وقت دست از تلاش برنمی دارند.
- بر موقعیت‌های سخت و چالش برانگیز پیروز می‌شوند.
- تعهدشان بسیار بسیار زیاد است.
- سخت تلاش می‌کنند اما به اندازه کافی استراحت و ریکاوری در برنامه خود دارند.
- تعهدشان نسبت به همه جنبه‌های آمادگی بی‌نظیر است.
- در کار و زمان‌بندی دقیق هستند. (مکان و زمان درست را رعایت می‌کنند).
بنابراین بسیاری از فاکتورهای که از یک فرد یک ورزشکار عالی می‌سازد به ظرفیت جسمانی و فیزیولوژیکی آن‌ها ربطی ندارد. ویژگی‌های جسمانی و فیزیولوژیکی در استعداد مهم هستند و اگر فردی این ویژگی‌ها را نداشته باشد، شانس او برای یک ورزشکار عالی شدن محدود میشود. اما برای بهترین شدن در هر سطح و رشته ایی چیزی بیشتر از عضله نیاز دارید. این بحث در مورد اتحاد و ارتباط مغز و بدن و فهم و درک موارد غیر قابل آموزش است.
بسیاری از مربیان قادر به آموزش فاکتورهای جسمانی به ورزشکار خود هستند. مربیان میدانند چگونه VO2max راتغییر دهند، قدرت، توان، سرعت و انعطاف‌پذیری ورزشکار خود را ارتقا دهند. اما اگر به یک مربی گفته شود تعهد، انگیزش، سخت کوشی و شور و اشتیاق به ورزش را به ورزشکار خود آموزش دهد آیا می‌تواند؟ این آموزش خیلی سخت است.
بسیاری از مربیان وقت و انگیزه کافی برای آموزش این فاکتورهای مهم که از جنبه‌های مهم توسعه و پرورش استعداد هستند مثل جنبه‌های ذهنی و حسی اجرا صرف نمی‌کنند.
چالشی برای مربیان استعدادیابی در ورزش
زمانی که با ورزشکاران نوجوان خود تمرین می‌کنید به عنوان یک ورزشکار دارای پتانسیل که می‌تواند به یک مبارز واقعی تبدیل شود، نگاه کنید. از آن‌ها بخواهید توانایی واقعی خود را درک کنند، فراتر از بعد جسمانی خود را نگاه کنند، فراتر از چیزهایی که واضح و قابل رویت است نگاه کنند، به چیزهایی نگاه کنند که شما می‌بینید. مربیان باید به کیفیت ورزشکاران خود نگاه کنند: میل و اشتیاق، تعهد، عزم و اراده، سخت کوشی و چگونگی مقابله با سختی‌ها و مشکلات.
استعدادیابی در ورزش شامل درک ورزشکار، درک پتانسیل‌های واقعی و کلی ورزشکار – جنبه‌های جسمانی، ذهنی، حسی، فنی، تاکتیکی و فرهنگی- بعنوان یک انسان و یک ورزشکار است و نیازمند تلاش و کوشش برای پرورش و ارتقای این جنبه‌های استعداد در طول زمان است.
اشتباه بزرگ: انتخاب استعداد به جای استعدادیابی ورزشی
بسیاری از مربیان ورزشی ادعا می‌کنند در شناسایی استعداد ورزشکاران خبره هستند اما باید گفت آنان انتخاب کننده استعداد هستند نه شناسایی کننده استعداد. بین این دو واژه تفاوت بسیار است. انتخاب کننده استعداد در میان بازیکنان موجود و در دسترس آنانی که توانایی شرکت در یک مسابقه در آینده نزدیک را دارند انتخاب میکند در واقع او بازیکنان را گلچین میکند.
در طرف مقابل، شناسایی کننده استعداد، اجرا در آینده را بر اساس ارزیابی کیفیت‌های جسمانی، تکنیکی و تاکتیکی و فیزیولوژیکی پیش گویی میکند. انتخاب استعداد ساده است اما شناسایی استعداد یک هنر است. یکی نتیجه عالی برای امروز به ارمغان می‌آورد و دیگری ورزشکاران نخبه ایی برای پیروزی‌های بزرگ در آینده می‌سازد.
وقتی یک مربی از طرف باشگاه ورزشی یا والدین و. . برای پیروزی تحت فشار قرار می‌گیرد، او تمام بازیکنانی که توانایی شرکت در مسابقه را دارند انتخاب میکند و با تمرینات سخت و طاقت فرسا سعی در آماده‌سازی تیم و پیروزی دارد. او بازیکنان ضعیف را کنار گذاشته و توجهی به آن‌ها ندارد. این مربی یک انتخاب کننده استعداد است.
اما برخی مربی‌ها که اکثراً جوان و تازه کار هستند در میان ورزشکاران نوجوان که هنوز حرفه‌ای و نخبه نیستند، جستجو میکند. این مربی‌ها هنوز کامل نشده‌اند و به سطح بالای مربیگری نرسیده‌اند و هنوز مهارت لازم را پیدا نکرده‌اند اما سطح بالای انگیزه و اشتیاق، حساسیت به تمرین و انگیزه یادگیری را از خود نشان می‌دهند.
استعدادیابی در ورزش نیازمند مهارت سنجش و اندازه گیری مؤلفه‌های جسمانی، فیزیولوژیکی، روانشناسی و فنی ورزشکار است. شناسایی استعداد نسبت به انتخاب استعداد زمان بیشتری برای یادگیری لازم دارد و نیازمند تمرکز و توجه بر روی اجرای تمام ورزشکاران است نه فقط ورزشکاران نخبه. پس مربی که بین ورزشکاران نخبه تعدادی را برای یک مسابقه یا رخداد یا ادامه راه قهرمانی و ورزش در آینده انتخاب میکند تنها یک انتخاب کننده استعداد است و نباید به او برچسب استعدادیاب ورزشی را زد.
بسیاری از کشورهای در حال توسعه به این امر مهم واقف شده و شروع به استعدادیابی ورزشی در سنین کودکی و نوجوانی نموده‌اند. آن‌ها؛ هم اکنون در رقابت‌های بین المللی عنوانی کسب نمی‌کنند اما آهسته و پیوسته در حال پیشرفت هستند و نتیجه کار خود را در آینده خواهند دید و قطعاً در آینده با کشورهای دیگر در کسب سکوی قهرمانی رقابت خواهند کرد.
چطور می‌توان این روند را تغییر داد؟
چند راه حل ساده برای شروع کار در زمینه شناسایی استعداد نوجوانان و جوانان در زیر اورده شده است که آنقدر سخت نیست نتوان اجرا کرد:
انتخاب و حذف بازیکنان در سن نوجوانی و جوانی را متوقف کنیم. تعداد ورزشکاران را توسعه دهیم به جای اینکه فقط ورزشکاران نخبه را نگهداریم.
بر توسعه همه ورزشکاران در سنین نوجوانی و جوانی تمرکز کنید و توجه ویژه‌ای به ورزشکارانی که مهارت کم و ناکافی دارند داشته باشید تا با تلاش و پیشرفت به ورزشکاران قوی‌تر برسند. این امر کمک خواهد کرد تا در آینده به جای تعداد محدودی از ورزشکاران نخبه، تعداد زیادی ورزشکار در سطح عالی اجرا داشته باشید.
در رخدادهای قبل از بلوغ به ماهیت و طبیعت پیروزی با هر قیمتی خاتمه دهیم. سعی کنید رخدادها و مسابقات را از طریق تلوزیون پخش نمایید و آن‌ها را رسانه‌ای کنید. مربیان ورزشی را بهتر آموزش دهید تا تفاوت بین انتخاب استعداد با شناسایی استعداد را درک کنند و سپس آن‌ها را تشویق و آموزش دهید تا مهارت خود را در شناسایی استعداد ارتقا دهند به جای اینکه سعی در پیروزی با هر قیمتی داشته باشند.
شروع این امر سخت است و نیازمند تغییراتی اصولی و پایه در سیستم ورزش جوانان است. اما جنبه مثبت این تغییرات چیست؟ مدارس و باشگاه‌های ورزشی تعداد بیشتر قهرمانان ورزشی نخبه دارند که می‌توان آن‌ها را انتخاب کرد و همچنین کودکانی سالم‌تر و شاد‌تر خواهیم داشت.
ورزشکاران ماهر کافی؟ هزینه کمتر؟ زمان کمتر هزینه شده برای ورزش جوانان و همچنین هزینه کمتر برای مدرسه و خانواده؟ موفقیت بیشتر برای تیم‌های ملی کشور و موفقیت‌های فردی قهرمانان؟ این‌ها تغییراتی هستند که ارزش انجام کار را بیشتر می‌کنند.
فواید استعدادیابی در ورزش
استعداد به این معنی است که شما به لحاظ فیزیکی و روانی توانایی بیشتری برای یادگیری دارید. یافتن استعداد به شما کمک میکند مسیر خود را در زندگی بیابید و بدانید چگونه سریع‌تر موفقیت را بدست آورید. به طور کلی، مواردی که ذکر میشود، فواید استعدادیابی ورزشی را به شما نشان می‌دهد:
- صرفه جویی در انرژی و زمان بازیکن و مربی
- افزایش کارایی آموزش
- اعتماد به نفس بالا در ورزشکاران
- پتانسیل رشد بالای ورزشکار
- از تیم‌های ورزشی حمایت کنید
فاکتورهای اثرگذار بر موفقیت استعدادیابی ورزشی
- توانایی تشخیص ورزشکاران مستعد در سنین پایین
- توانایی پیش‌بینی رشد و تکامل جسمانی ورزشکار
- تونایی کسب ضمانت جهت حمایت‌های پس از فرآیند
- استعدادیابی از والدین، مربیان، فدراسیون‌های ورزشی و سازمان ورزش کشور توانایی حفظ و ایجاد انگیزه جهت شرکت ورزشکار مستعد در رشته ورزشی مورد نظر
- توانایی گسترش و ارتقاء سطح علمی مربیان که با ورزشکاران مستعد تمرین می‌نمایند.
روش‌های استعدادیابی در ورزش
کلیه تحقیقات و مدارک در زمینه روش‌های استعدادیابی نشان می‌دهند که استعدادیابی می‌تواند به دو روش زیر انجام شود.
- روش سیستماتیک
- روش غیر سیستماتیک
روش سیستماتیک
الف: روش مبتنی بر سیستم: در این روش، نهادی خصوصی یا ایالتی، با روش‌های سیستماتیک و سازماندهی شده به کشف افراد مستعد می‌پردازد. کشف افراد از طریق انجام آزمون و شیوه‌های رقابتی صورت می‌گیرد.
ب: روش مبتنی بر شخص: زیربنای این روش، ورزش همگانی است. در این روش، ساختارهای ورزش برای فرد ورزشکاری که در مسیر طبیعی پیشرفت ورزشی، مستعد شناخته میشود، وضعیت پرورش را فراهم می‌آورند. روش فوق، یک روش سنتی برای کشف افراد مستعد در بسیاری از کشورها است.
روش غیر سیستماتیک
در این روش، از طریق مشاهده میدانی در مسابقات به عنوان یک فرد مستعد و دارای توانایی مورد نیاز ورزش در سطح بالا شناخته میشود. از این رو ساختارها و تشکیلات ورزشی، برای کمک به رشد افراد مستعد سهم چندانی ندارند. این روش در بسیاری از کشورهای در حال توسعه و عقب افتاده در جریان است.
مراحل استعدادیابی در ورزش
شناسایی استعدادها در طول چندین سال و در طی مراحل مختلف صورت می‌گیرد، حال به اجمال به سه الگوی مختلف فرآیند استعدادیابی پرداخته میشود:
الگوی اول: در این الگو، استعدادیابی در سه مرحله انجام میشود. مراحل فوق عبارتنداز:
الف: مرحله اول: در اکثر رشته‌های ورزشی در سنین ۳ تا ۸ سالگی انجام میشود. در این مرحله آزمایش‌های پزشکی در مورد سلامت و رشد عمومی جسمانی صورت می‌گیرد. مرحله فوق به منظور شناسایی هرگونه اختلال بدنی از لحاظ عملی یا امراض احتمالی است.
ب: مرحله دوم: در اکثر موارد در سنین ۹ تا ۱۵ سالگی برای دختران و ۹ تا ۱۷ سالگی برای پسران صورت می‌گیرد و بهترین مرحله برای انتخاب می‌باشد. این مرحله برای نوجوانانی کاربرد دارد. که تجربه تمرینات منسجم را داشته باشند، در مرحله فوق روان‌شناسان ورزشی نقش خود را ایفا می‌کنند.
ج: مرحله نهایی: برای بازیکنان تیم ملی استفاده میشود، از جمله عواملی که باید ارزیابی شود عبارتند از سلامتی ورزشکار، سازگاری فیزیولوژیکی او نسبت به تمرین ومسابقه، تونایی او در مقابله با فشار و مهم‌تر از همه، قابلیت ورزشکار برای پیشرفت ورزشی در آینده می‌باشد.
- مرحله مقدماتی: ۳-۸ سالگی
- مرحله انتخاب: دختران ۱۵-۹ سالگی، پسران ۱۷-۹ سالگی
- مرحله نهایی: دختران۱۵ سالگی به بالا، پسران ۱۷ سالگی به بالا
۲– الگوی دوم: این الگو چهار مرحله مسیر ورزشی یک ورزشکار تصویر شده است. این ۴ مراحل عبارتنداز:
الف: مرحله اول: سال‌های نمونه‌برداری است، این مرحله در اکثر رشته‌های ورزشی در بین سال‌های ۶ تا ۱۳ سالگی می‌باشد، در این مراحل بچه‌ها باید به قصد لذت و تفریح به ورزش بپردارند، تخصصی کردن رشته ورزشی در این مرحله تاییدات منفی را به جای خواهد گذاشت.
ب: مراحل دوم: سال‌های ویژه می‌باشد، این مرحله در اکثر رشته‌های ورزشی در بین سال‌های ۱۳ تا ۱۵ سالگی است. در این مرحله تمرکز بر روی یک یا دو رشته ورزشی است. تخصصی کردن ورزش تا حدودی در این مرحله مشهود است.
ج: مرحله سوم: سال‌ها سرمایه‌گذاری است، این مرحله در اکثر رشته‌های ورزشی بین سال‌های ۱۵ تا ۱۸ سالگی، تخصصی کردن رشته ورزشی به طور کاملا تخصصی فعالیت میکند، در این مرحله هدف رسیدن به وضعیت نخبه در یک رشته ورزشی می‌باشد.
د: مرحله چهارم: مرحله تکامل می‌باشد و در سنین بالاتر از ۱۸ سال است. این مرحله برای پرورش یا نگهداری از مهارت‌ها است. نمودار الگوی فوق را نشان داده است.
- مرحله نمونه‌بردای: ۶ تا ۱۳ سالگی
- مرحله ویژه: ۱۳ تا ۱۵ سالگی
- مرحله سرمایه‌گذاری: ۱۵ تا ۱۸ سالگی
- مرحله تکامل: ۱۸ سالگی به بالا
۳– الگوی سوم: در این الگو نیز چهار مرحله به شرح زیر وجود دارد.
الف: مرحله آشناسازی: در این مرحله بچه‌ها در مراحل مقدماتی رشد، در برنامه‌های تمرین سبک و با شدت کم شرکت می‌کنند. برنامه‌های تمرین در این مرحله باید از تمرکز بر اجرای یک رشته ورزش خاص اجتناب کند و بر رشد و پیشرفت همه جانبه و کامل آنان متمرکز باشد.
ب: مرحله شکل‌گیری ورزشی: در مرحله فوق شدت تمرینات به طور ملایم و تدریجی افزایش می‌یابد. در این مرحله بر رشد و توسعه مهارت‌ها و تونایی‌های حرکتی تاکید میشود.
ج: مرحله تخصصی شدن: در این مرحله ورزشکار تنها در یک ورزشی به صورت تخصصی فعالیت میکند و هدف این مرحله توسعه عمل کرد و دست‌یابی به اوج عمل کرد است.
د: مرحله اوج عمل کرد: هدف اصلی در این مرحله، رسیدن به برترین و بهترین عمل کرد ممکن است.
- مرحله آشنایی: ۶تا ۱۳ سالگی
- مرحله شکل‌گیرری ورزشی: ۱۱ تا ۱۵ سالگی
- مرحله تخصصی شدن: ۱۵ تا ۱۸ سالگی
- مرحله اوج عمل کرد: ۱۸ سالگی به بالا
معیارهای استعدادیابی ورزشی
در روش سیستماتیک استعدادیابی، آزمون‌ها و آزمایش‌های علمی متفاوتی برای تشخیص استعداد در افراد به عمل می‌آید، این آزمون‌ها برای اندازه‌گیری معیارهای استعداد می‌باشد. از این رو تشخیص معیارهای استعدادیابی صورت گرفته است.
در برخی از منابع این معیارها عبارتند از:
- ویژگی‌های سلامت جسمانی
- پیکرسنجی
- ویژگی‌های روانی – حرکتی (مهارتی)
- ویژگی‌های فیزیولوژیکی و آمادگی جسمانی
- ویژگی‌های تمرین‌پذیری
در برخی دیگر از منابع معیارها به چهار دسته تقسیم شده:
- ویژگی‌های پیکرسنجی
- ویژگی‌های فیزیولوژیک
- ویژگی‌های روان‌شناختی
- ویژگی‌های روانی – حرکتی (مهارتی)
پیکر سنجی در استعدادیابی در ورزش
پیکرسنجی بررسی و مطالعه ابعاد، شکل، ترکیب، تاثیرات بلوغ و عمل کرد بدن انسان برای استفاده، مقایسه و دسته‌بندی‌های انسان شناختی است که شامل اندازه‌گیری‌های بدن (قد، وزن، طول، پهناها، محیط‌ها، درصد چربی، تیپ‌بدنی) می‌باشد. دانشمندان علوم ورزشی، پزشکان و متخصصین از فنون مختلف پیکرسنجی در امور مهمی چون کشف استعدادهای ورزشی، سنجش ترکیب‌بدن، سنجش نتیجه تمرینات و قابلیت‌های جسمانی سود می‌بردند.
روش پیکرسنجی استاندارد
در پیکرسنجی استاندار از روش‌های معیار و استاندارد انجمن بین‌المللی پی برد. پیکرسنجی ورزشی (ISAK) سود جسته میشود، در پیکرسنجی معیار کلیه اقدامات انجام شده بر مبنای تعیین خطای فنی اندازه‌گیری (TEM) صورت می‌پذیرد تا بدین وسیله نتایج سنجش و ارزیابی‌های بدست آمده براساس مراجع بین‌المللی (از جمله IAS, BASS, TSAK) استاندارد و دارای اعتبار لازم می‌باشد.
شرایط استعدادیابی ورزشی به روش پیکر سنجی:
- سن افراد ۸ سال به بالا
- 2-4رشته ورزشی برای پسران و ۳-۴ رشته ورزشی برای دختران مشخص میشود.
- انتخاب رشته‌ی ورزشی زیرنظر سازمان جهانی پیکرسنجی ISAK در استرالیا می‌باشد.
معیارهای فیزیولوژیک و آمادگی جسمانی
ظرفیت هوازی پیشینه، ظرفیت غیرهوازی پیشینه، تشخیص و نوع تارهای عضلانی (به روش تیوپسی)، قدرت، توان، عکس‌العمل، سرعت، انعطاف‌پذیری، چابکی
معیارهای روان شناختی
- توانایی در مقابله با فشار عصبی، شجاعت، تعهد، توجه به هدف، تمایل به کار، هوش
- شخصیت علاقه شدید: میل به بازی که چشم‌پوشی از آن غیرممکن است.
- انگیزه درونی: میل بیش از حد به موفقیت، انگیز پیشرفت
- ثبات: توانایی کنترل استرس، آرامش
- سرسختی: اعتماد به نفس، خودپنداری
- نگرش مثبت: لذت از رقابت، اجتناب از تفکرات منفی
- واقع گرایی: برطرف کردن محدودیت ها، یادگیری از تجارب گذشته
- تمرکز: اجتناب از حواس پرتی، غرق بازی شدن
- تلاش: استفاده از تمام وقت تمرین، توجه به پیشرفت
- بردباری: کنترل امیال برای رسیدن به کمال، صبر در برابر عوامل خارجی
- رقابت جویی: نپذیرفتن شکست، علاقه به رقابت با دیگران
معیارهای یادگیری حرکتی و ادراکی
هماهنگی، تعادل ایستا و پویا، حس حرکت، تیزبینی
مراحل استعدادیابی ورزشی
- تست چکاپ پزشکی و آزمایش‌های پاراکیلینیکی
- تست حرکات اصلاحی
- تست پیکرسنجی
- تست آمادگی جسمان: قدرت، انعطاف، استقامت قلبی و عروق، استقامت عضلانی
- تست روانشناسی
- تست یادگیری حرکتی و ادراکی (مهارتی): سرعت، عکس العمل، چابکی، توان، تعادل ایستا و پویا، هماهنگی
- تست تکنیکی و تاکتیکی
تهیه و تدوین: elmevarzesh.com
منابع
changingthegameproject.com/our-biggest-mistake-talent-selection-instead-of-talent-identification
wgcoaching.com/talent-identification-and-development-so-much-more-than-physical-ability
