آسیب‌های ورزشی یکی از شایع‌ترین مشکلاتی هستند که هم ورزشکاران حرفه‌ای و هم افراد عادی را درگیر می‌کنند و همین نیاز به آگاهی در خصوص کمک های اولیه در ورزش را بیشتر می‌کند. بر اساس گزارش‌های اخیر، بیش از ۴۰٪ ورزشکاران آماتور و تا ۹۰٪ ورزشکاران حرفه‌ای حداقل یک بار در طول دوران فعالیت خود دچار آسیب جدی می‌شوند (BMJ Open SEM, 2023). این آسیب‌ها نه تنها می‌توانند باعث توقف تمرین و مسابقه شوند، بلکه در صورت مدیریت نادرست، پیامدهای طولانی مدتی مانند درد مزمن، محدودیت حرکتی و حتی از دست دادن کارایی ورزشی دارند.
درک انواع آسیب‌ها و دانستن اصول اولیه کمک های اولیه، نقشی کلیدی در کاهش شدت عوارض و تسریع روند بهبود دارد. در این مقاله به طور جامع به شایع‌ترین آسیب‌های ورزشی و کمک های اولیه در ورزش که باید در مواجهه با آن‌ها انجام داد، می‌پردازیم.
آسیب های ورزشی و کمک های اولیه
پیچ‌خوردگی
پیچ‌خوردگی زمانی رخ می‌دهد که یک مفصل بیش از حد چرخیده یا کشیده شود. شایع‌ترین محل‌ها مچ پا، زانو و مچ دست هستند.
علائم: درد فوری، ورم، کبودی، دشواری در حرکت یا تحمل وزن.
کمک های اولیه پیچ‌خوردگی
- فعالیت را بلافاصله قطع کنید و ورزشکار را از صحنه دور کنید.
- صحنه را ایمن کنید تا خطر آسیب بیشتر وجود نداشته باشد.
- مفصل را با بانداژ یا آتل موقت بی‌حرکت کنید.
- کمپرس سرد به مدت ۱۵–۲۰ دقیقه روی ناحیه قرار دهید (با پارچه بین یخ و پوست).
- عضو را بالاتر از سطح قلب نگه دارید تا ورم کاهش یابد.
- علائم شدید مانند تغییر شکل مفصل یا ناتوانی در حرکت نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد.
کشیدگی یا پارگی عضله
این آسیب معمولاً در عضلات همسترینگ، ساق یا بازو رخ می‌دهد و ناشی از کشش یا انقباض ناگهانی است.
علائم: درد ناگهانی، اسپاسم عضلانی، کبودی و ضعف در حرکت.
کمک های اولیه کشیدگی یا پارگی عضله
- تمرین را متوقف کرده و ورزشکار را در وضعیت راحت قرار دهید.
- یخ را ۲۰ دقیقه روی عضله قرار دهید و هر ۲–۳ ساعت تکرار کنید.
- عضله را با بانداژ یا پشتیبانی نسبی بی‌حرکت کنید.
- در صورت درد شدید یا ناتوانی عملکردی، به پزشک مراجعه شود.
کوفتگی یا ضرب‌دیدگی
ضربه مستقیم به عضله یا بافت نرم باعث کوفتگی می‌شود.
علائم: درد موضعی، ورم و تغییر رنگ پوست.
کمک های اولیه کوفتگی یا ضرب‌دیدگی
- یخ گذاری برای کاهش تورم و درد.
- فشار ملایم و بالا نگه داشتن عضو.
- در صورت بزرگ شدن هماتوم یا کاهش عملکرد، مراجعه به پزشک ضروری است.
شکستگی استخوان
شکستگی زمانی رخ می‌دهد که استخوان تحت ضربه یا فشار شدید بشکند.
علائم: درد شدید، تغییر شکل عضو، ناتوانی در حرکت، گاهی استخوان بیرون زده.
کمک های اولیه شکستگی استخوان
- عضو را در همان وضعیت بی‌حرکت کنید و از حرکت دادن آن خودداری کنید.
- فشار مستقیم برای کنترل خونریزی، بدون تلاش برای جا انداختن استخوان.
- تماس فوری با اورژانس و انتقال به بیمارستان.
- در صورت علائم شوک، ورزشکار را درازکش با پا کمی بالاتر نگه دارید.
در رفتگی مفصل
دررفتگی زمانی رخ می‌دهد که سر استخوان از مفصل خارج شود. شانه و انگشتان شایع‌ترین مکان‌ها هستند.
علائم: تغییر شکل واضح، درد شدید، عدم توانایی در حرکت.
کمک های اولیه در رفتگی مفصل
- هیچ‌گاه سعی نکنید مفصل را جا بیندازید.
- مفصل را با آتل یا پارچه بی‌حرکت کنید.
- کمپرس سرد برای کاهش ورم استفاده کنید.
- ارجاع فوری به اورژانس.
آسیب رباط زانو (پارگی ACL)
این آسیب معمولاً در اثر تغییر جهت ناگهانی یا فرود نادرست رخ می‌دهد.
علائم: صدای “تق”، ورم سریع، احساس خالی شدن زانو، ناپایداری مفصل.
کمک های اولیه آسیب رباط زانو (پارگی ACL)
- توقف فوری فعالیت و عدم تحمل وزن روی پا.
- یخ‌گذاری و بالا نگه داشتن پا.
- استفاده از بریس یا آتل کوتاه‌مدت.
- ارجاع به متخصص ارتوپدی و تصویربرداری MRI.
آسیب مینیسک زانو
پیچش یا چرخش زانو می‌تواند باعث آسیب مینیسک شود.
علائم: قفل شدن یا گیر کردن زانو، درد در خط مفصل، ورم تدریجی.
کمک های اولیه آسیب مینیسک زانو
- استراحت و عدم تحمل وزن روی پا.
- یخ‌گذاری و بستن زانو.
- ارجاع برای تصویربرداری و تصمیم‌گیری درمانی.
آسیب تاندون (مثلاً آشیل)
افزایش ناگهانی بار یا پرش‌های مکرر می‌تواند باعث آسیب تاندون شود.
علائم: درد پشت پاشنه، در پارگی کامل صدای “تق” و ناتوانی در ایستادن روی پنجه.
کمک های اولیه آسیب تاندون
- توقف فعالیت و بی‌حرکت‌سازی.
- کمپرس سرد و بالا نگه داشتن پا.
- مراجعه فوری در پارگی کامل.
ضربه سر و ضربه مغزی
ضربه سر می‌تواند حتی بدون از دست دادن هوشیاری باعث آسیب مغزی شود.
علائم: سردرد، گیجی، تهوع، مشکلات حافظه یا تمرکز.
کمک های اولیه ضربه سر و ضربه مغزی
- ورزشکار را بلافاصله از بازی خارج کنید.
- بررسی سطح هوشیاری و علائم شدید (استفراغ مکرر، کاهش هوشیاری، تشنج).
- تماس فوری با اورژانس در صورت علائم خطر. اگر علائم قرمز (استفراغ مکرر، کاهش هوشیاری، تشنج، ضعف ناگهانی) → تماس فوری با اورژانس.
- بازگشت به بازی فقط با اجازه پزشک.
خونریزی و زخم باز
علائم: خونریزی، درد، خطر عفونت.
کمک های اولیه خونریزی و زخم باز
- شست‌وشوی زخم با آب تمیز.
- فشار مستقیم برای توقف خونریزی.
- پانسمان استریل.
- ارجاع به پزشک در بریدگی عمیق یا خونریزی شدید.
گرمازدگی و کم آبی شدید
تمرین در هوای گرم می‌تواند باعث گرمازدگی شود.
علائم: گیجی، پوست داغ و خشک، تهوع، کاهش هوشیاری.
کمک های اولیه گرمازدگی و کم آبی
- انتقال به محیط خنک و برداشتن لباس اضافه.
- خنک‌سازی با حوله، آب یا دوش سرد.
- نوشیدن آب یا محلول الکترولیت در حالت هوشیاری.
- تماس فوری با اورژانس اگر کاهش هوشیاری وجود داشته باشد.
سرمازدگی و هیپوترمی
قرارگیری طولانی در سرما باعث سرمازدگی می‌شود.
علائم: لرز، کندی عملکرد اندام، رنگ‌پریدگی پوست.
کمک های اولیه سرمازدگی و هیپوترمی
- انتقال به محیط گرم.
- تعویض لباس‌های خیس و گرم کردن تدریجی بدن.
- تماس با اورژانس در صورت کاهش سطح هوشیاری یا مشکل تنفسی.
گرفتگی عضلانی
علت: کم‌آبی، کمبود الکترولیت یا خستگی عضله.
علائم: درد ناگهانی و انقباض شدید عضله.
کمک های اولیه گرفتگی عضلانی
- کشش و ماساژ عضله.
- نوشیدن آب یا محلول الکترولیت.
- بررسی تغذیه و سطح الکترولیت‌ها در صورت تکرار مشکل.
پیشگیری از آسیب‌های ورزشی
- گرم کردن پویا قبل از تمرین.
- تمرینات تقویتی برای ثبات مفصل و تعادل.
- مدیریت بار تمرین و افزایش تدریجی شدت/حجم.
- استفاده از کفش و تجهیزات استاندارد.
- آموزش مربیان برای شناسایی علائم خطر و اجرای کمک های اولیه.
تهیه و تدوین: elmevarzesh.com