اسکلت بدن انسان داربست بدن است و تمام قسمت‌های بدن روی اسکلت قرار گرفته‌اند. اسکلت بدن انسان، سازه‌ای با مهندسی حیرت انگیز است که فراتر از یک چارچوب مکانیکی عمل می‌کند. این سیستم، ستون فقرات حرکت و حامی اندام‌های حیاتی ما است. درک کامل آناتومی اسکلت نه تنها برای متخصصان سلامت، بلکه برای هر ورزشکاری که به دنبال به حداکثر رساندن عملکرد و جلوگیری از آسیب است، ضروری است.
اسکلت بدن انسان در افراد بالغ از ۲۰۶ استخوان تشکیل شده است. این سیستم به دو بخش اصلی اسکلت محوری (محافظتی) و اسکلت اندامی (حرکتی) تقسیم می‌شود. استخوان‌ها بافتی زنده هستند که در فرایند بازسازی دائمی قرار دارند و مستقیماً با تغذیه و تمرینات تحمل وزن تقویت می‌شوند.
آناتومی اسکلت بدن انسان
دسته‌بندی کامل اسکلت بدن انسان
اسکلت ۲۰۶ تکه‌ای بدن انسان به دو گروه عمده تقسیم می‌شود که هرکدام وظایف متفاوتی را بر عهده دارند.
اسکلت محوری (Axial Skeleton): ستون محافظت (۸۰ استخوان)
اسکلت محوری (Axial) وظیفه محافظت از سیستم عصبی مرکزی و اندام‌های قفسه سینه را بر عهده دارد و شامل ۸۰ استخوان است:
| زیربخش | استخوان‌ها | تعداد | وظیفه اصلی |
| جمجمه | کرانیوم (۲۲ استخوان)، استخوان گوش (۶ استخوان) و استخوان لامی (Hyoid) | ۲۹ | محافظت از مغز و ساختار صورت |
| ستون فقرات | شامل مهره‌های گردنی (۷)، سینه‌ای (۱۲)، کمری (۵)، ساکروم (۱) و دنبالچه (۱) | ۲۶ | حمایت مرکزی و محافظت از نخاع |
| قفسه سینه | دنده‌ها (۱۲ جفت) و استخوان جناغ | ۲۵ | محافظت از قلب و ریه‌ها |
جزئیات آناتومیکال: ستون فقرات با وجود ۲۶ استخوان مجزا، شامل دیسک‌های بین مهره‌ای از جنس غضروف فیبروزی است که نقش ضربه‌گیر را ایفا کرده و سلامت آن‌ها برای ورزش‌های پرفشار حیاتی است.
اسکلت اندامی (Appendicular Skeleton): سیستم حرکت (۱۲۶ استخوان)
اسکلت اندامی (Appendicular) شامل ۱۲۶ استخوان است که برای حرکت اندام‌ها و اتصال آن‌ها به تنه طراحی شده‌اند:
| زیربخش | استخوان‌های اصلی | تعداد | وظیفه اصلی |
| کمربند شانه‌ای | ترقوه (Clavicle) و کتف (Scapula) | ۴ | اتصال بازو به قفسه سینه |
| اندام‌های فوقانی | بازو (Humerus)، ساعد (Radius و Ulna) و استخوان‌های مچ و دست | ۶۰ | حرکت و گرفتن اشیا |
| کمربند لگنی | استخوان لگن (Pelvic Girdle) | ۲ | اتصال پاها به ستون فقرات و تحمل وزن |
| اندام‌های تحتانی | ران (Femur)، ساق (Tibia و Fibula) و استخوان‌های پا | ۶۰ | تحمل وزن، حرکت و راه رفتن |
نکته اختصاصی: استخوان ران (Femur) نه تنها بزرگترین استخوان است، بلکه به دلیل زاویه اتصال آن با لگن، بیشترین نقش را در مکانیک حرکت‌های ورزشی مانند اسکات و دویدن ایفا می‌کند.
ساختمان استخوان
استخوان یک بافت زنده است که از یک ماتریس سخت حاوی کلاژن و مواد معدنی (فسفات و کلسیم) تشکیل شده است. پویایی این ساختار از طریق یک فرایند دائمی به نام بازسازی استخوانی حفظ می‌شود.
انواع استخوان‌ها از نظر ساختار
- استخوان متراکم یا قشر (Compact Bone): متراکم و سخت است و ۸۰٪ توده اسکلتی را تشکیل می‌دهد. لایه بیرونی استخوان‌های بلند را می‌سازد.
- استخوان اسفنجی یا ترابکولار (Spongy Bone): متخلخل بوده و عمدتاً در انتهای استخوان‌های بلند و در مراکز استخوان‌های مسطح یافت می‌شود. مغز استخوان (محل تولید سلول‌های خونی) در حفره‌های این استخوان‌ها قرار دارد.
| سلول | وظیفه | فعالیت تحت تأثیر |
| استئوبلاست (Osteoblast) | سازنده استخوان: ساختن ماتریس جدید استخوانی و افزایش تراکم. | نیروی مکانیکی (ورزش)، ویتامین D، استروژن. |
| استئوکلاست (Osteoclast) | تخریب‌کننده استخوان: جذب مجدد بافت قدیمی برای آزاد کردن کلسیم. | هورمون پاراتیروئید (PTH)، عدم تحرک. |
جزئیات بیولوژیکی: هر چرخه بازسازی استخوان حدود ۳ تا ۴ ماه طول می‌کشد. در سنین بالا یا هنگام کمبود مواد معدنی، سرعت فعالیت استئوکلاست‌ها از استئوبلاست‌ها پیشی می‌گیرد که نتیجه آن کاهش تراکم استخوان است.
پریوست چیست؟
روی تمام استخوان‌ها را یک پرده نازک لیفی می‌پوشاند که پریوست نام دارد. پریوست عروق خونی فراوان دارد و استخوان‌ها از این طریق تغذیه می‌شوند.
انواع استخوان
استخوان‌ها از نظر شکل ظاهری شامل:
۱-استخوان‌های بلند: این استخوان دارای یک تنه می‌باشد. در دو انتهای تنه سرهای استخوان قرار دارند. بین این قسمت‌ها دو غضروف رشد وجود دارند که رشد طولی استخوان را باعث می‌شوند.
۲-استخوان‌های کوتاه: این استخوان‌ها تفاوت چندانی در ابعاد خود ندارند. مانند استخوان‌های مچ دست و پا.
۳-استخوان‌های پهن: استخوان‌های هستند بشقابی شکل که دو سطح صاف از جنس استخوان متراکم دارند که در میان آن‌ها بافت استخوانی اسفنجی وجود دارد. مانند استخوان‌های جمجه.
۴-استخوان‌های نامنظم: برای این گروه از استخوان‌ها شکل خاصی نمی‌توان در نظر گرفت مانند استخوان‌های بی‌نام و مهره ها.
۵-استخوان‌های کنجدی: این استخوان‌ها در لابه لای وترهای عضلات وجود دارند. تعداد آن‌ها در افراد مختلف با هم متفوت اسست. استخوان کشکک زانو تنها استخوان کنجدی است که در شمارش استخوان‌ها محسوب می‌شود و در میان این گروه از استخوان‌ها بزرگترین است
۶-استخوان‌های درزی
تعداد استخوان های بدن
تعداد استخوان‌ها در بدن بزرگسالان ۲۰۶ عدد است؛ اما در اسکلت نوزاد تازه متولد شده این تعداد به تقریبا ۳۰۰ عدد می‌رسد که ترکیبی از استخوان و غضروف است. غضروف‌ها در ادامه به استخوان تبدیل می‌شوند.
عروق خونی و اعصاب استخوان‌ها
کلیه قسمت‌های موجود در یک استخوان دراز توسط دستگاه گردش خون و از طریق سوراخ تغذیه که در تنه استخوان دراز قرار دارد تغذیه می‌شوند. این سوراخ اغلب در مثلث میانی تنه یا دیافیز استخوان‌ها است. استخوان‌های نامنظم عموما «دارای یک جریان از پریوست می‌باشند. در همین حال شریان های تغذیه‌ای مستقیما» وارد بافت اسفنجی استخوان می‌شوند.
استخوان‌های کوتاه عروق متعدد و باریکی از سطوح غیر مفصلی دریافت می‌دارند. و دونوع بافت استخوانی و مغز استخوان بدین وسیله تغذیه می‌شوند. استخوان‌های جمجه که پهن هستند توسط عروق بسیار زیادی که در پریوست می‌باشند، تغذیه می‌شوند. مهره‌ها به وسیله شرائین موجود که از نزدیکی زائده‌های عرضی مهره می‌شوند، تغذیه می‌گردند.
اعصاب نیز به همراه عروق خونی به طور نامنظمی، داخل پریوست پخش می‌شوند و حتی به داخل استخوان نیز نفوذ کرده و وارد مجاری طولی و عرضی موجود در استخوان‌ها می‌شوند. اعصاب در انتهای مفصلی استخوان‌های دراز و در استخوان‌های پهن بزرگ بیشتر دیده می‌شوند.
استخوان‌بندی اسکلت بدن انسان
استخوان‌بندی اسکلت بدن انسان شامل دو قسمت اصلی است:
۱-استخوان‌بندی محوری که شامل استخوان‌های سر و صورت، ستون فقرات و قفسه سینه است. تعداد استخوان‌های سر و صورت ۲۲عدد است که ۸عدد از آن‌ها جمجمه را می‌سازند و ۱۴ قطعه نیز در صورت است.
ستون فقرات از ۲۶ قطعه استخوان به وجود آمده که هر یک را یک مهره می‌نامند. شکل ظاهری مهره‌ها متفاوت است. قفسه سینه نیز شامل ۱۲ جفت دنده است که در جلو به جناغ سینه ارتباط دارند و در پشت به مهره‌ها متصل اند.
۲-استخوان‌بندی ضمیمه‌ای که شامل استخوان‌بندی اندام‌های فوقانی و تحتانی است
تعداد استخوان‌های هر یک از اندام‌های تحتانی ۳۰ قطعه است که به وسیله کمربند لگن به استخوان بندی محوری متصل اند. تعداد استخوان‌های هر یک از اندام‌های فوقانی نیز ۳۰ قطعه است که به وسیله کمربند شانه به استخوان‌بندی محوری وصل می‌شوند.
به غیر از استخوان‌های یاد شده ۶ قطعه استخوان نیز در گوش وجود دارند. یک استخوان دیگر نیز در گلو وجود دارد که ارتباط مستقیم با اسکلت نداشته و لامی نامیده می‌شود.
3- استخوان‌بندی ضمیمه‌ای: توسط کمربند شانه‌ای و کمربند لگنی به استخوان‌بندی محوری متصل می‌شوند.
سیستم‌های کمکی: مفاصل، رباط‌ها و کنترل هورمونی
برای تبدیل اسکلت به یک سیستم حرکتی کارآمد، ساختارهای کمکی و تنظیم‌کننده‌های شیمیایی حیاتی هستند.
مفاصل سینوویال و مکانیک ورزشی
مهم‌ترین مفاصل بدن، مفاصل سینوویال (مانند شانه، زانو، مچ دست) هستند که بیشترین دامنه حرکت را دارند.
- کیسه مفصلی: مفصل را محصور می‌کند.
- مایع سینوویال: بافتی لزج که غضروف را تغذیه کرده و اصطکاک را کاهش می‌دهد.
- غضروف مفصلی: لایه‌ای که انتهای استخوان‌ها را می‌پوشاند تا از سایش مستقیم جلوگیری کند.
تنظیم هورمونی تراکم استخوان
تراکم استخوان به شدت تحت تأثیر هورمون‌هاست:
- استروژن و تستوسترون: هر دو هورمون فعالیت استئوبلاست‌ها را تحریک کرده و رشد استخوان را تقویت می‌کنند. کاهش ناگهانی استروژن پس از یائسگی دلیل اصلی پوکی استخوان در زنان است.
- هورمون پاراتیروئید (PTH): با فعال‌کردن استئوکلاست‌ها، در صورت نیاز بدن به کلسیم فوری، کلسیم را از استخوان‌ها به خون منتقل می‌کند.
سوالات رایج
آناتومی اسکلت محوری و اندامی چه تفاوتی دارند؟
اسکلت محوری (۸۰ استخوان) شامل جمجمه، ستون فقرات و قفسه سینه بوده و محافظتی است. اسکلت اندامی (۱۲۶ استخوان) شامل اندام‌ها و کمربندهای شانه‌ای و لگنی بوده و مسئول حرکت است.
آیا می‌توان تراکم استخوان را در سنین بالا افزایش داد؟
بله، اگرچه نرخ افزایش تراکم در سنین بالا کندتر است، اما تمرینات مقاومتی شدید و رژیم غذایی غنی از کلسیم و ویتامین D می‌تواند از تحلیل بیشتر جلوگیری کرده و حتی تا حدی تراکم را بهبود بخشد.
استخوان‌های بدن چگونه بافت خونی تولید می‌کنند؟
مغز استخوان قرمز که عمدتاً در استخوان‌های اسفنجی (مانند لگن و جناغ) یافت می‌شود، از طریق فرایندی به نام هماتوپوئزیس، مسئول تولید گلبول‌های قرمز و سفید خون است.
شایع‌ترین آسیب‌های اسکلتی-عضلانی در ورزشکاران چیست؟
آسیب‌های شایع شامل شکستگی‌های استرس‌زا (در استخوان)، کشیدگی رباط‌ها (مانند رباط صلیبی) و تاندونیت‌ها (التهاب تاندون) هستند.