پروتئین سویا برای بدنسازی، فواید و روش مصرف[بررسی علمی 2025]

پروتئین سویا یکی از بحث‌ برانگیزترین مکمل‌ها در دنیای تناسب اندام است. از یک سو، به عنوان منبعی ارزان، گیاهی و کامل برای پروتئین شناخته می‌شود و از سوی دیگر، شایعات ترسناکی درباره «کاهش مردانگی» و «افزایش هورمون زنانه» پیرامون آن وجود دارد.

بسیاری از بدنسازان با سرچ عباراتی مثل “عوارض سویا برای مردان” یا “آیا سویا باعث بزرگ شدن سینه مردان می‌شود؟” به دنبال یافتن حقیقت هستند. در این مقاله تخصصی، با استناد به جدیدترین تحقیقات علمی، پرونده سویا را یک‌ بار برای همیشه می‌بندیم و مشخص می‌کنیم که آیا این پروتئین دوست عضلات شماست یا دشمن هورمون‌هایتان.

ارزش غذایی سویا

برخلاف تصور عموم که سویا را فقط یک جایگزین گوشت می‌دانند، این دانه گیاهی یک نیروگاه تغذیه‌ای است. برای درک قدرت سویا، باید نگاهی به اعداد و ارقام بیندازیم.

جدول ارزش غذایی پروتئین سویا (در هر پیمانه ۳۰ گرمی)

یک اسکوپ استاندارد پروتئین ایزوله سویا معمولاً شامل موارد زیر است:

نکته کلیدی برای بدنسازان: پروتئین ایزوله سویا (Soy Isolate) که در مکمل‌ها استفاده می‌شود، طی فرایندی چربی و کربوهیدرات خود را از دست داده و خلوص پروتئینی آن به بالای ۹۰٪ می‌رسد.

سویا و هورمون‌های جنسی (تستوسترون و استروژن)

بزرگترین ترس مردان ورزشکار این است: «آیا سویا سطح تستوسترون من را کاهش می‌دهد؟» ریشه این ترس در ترکیباتی به نام ایزوفلاون (Isoflavones) است. ایزوفلاون‌ها نوعی «فیتواستروژن» (استروژن گیاهی) هستند که ساختاری شبیه به استروژن انسانی دارند. اما نکته کلیدی اینجاست: شبیه بودن به معنای عملکرد یکسان نیست.

یافته‌های علمی جدید چه می‌گویند؟

بر خلاف مطالعات حیوانی قدیمی (که اغلب دوزهای غیر واقعی را روی موش‌ها تست می‌کردند)، متاآنالیزهای گسترده انسانی (تلفیق نتایج ده‌ها تحقیق) نتایج متفاوتی را نشان می‌دهند:

• عدم تغییر سطح تستوسترون: یک متاآنالیز جامع که روی ۳۸ مطالعه بالینی انجام شد، نشان داد که مصرف سویا یا مکمل‌های ایزوفلاون هیچ تأثیر معنی‌داری بر سطح تستوسترون آزاد یا تستوسترون کل در مردان ندارد.
• قدرت اتصال ضعیف: فیتواستروژن‌ها به گیرنده‌های استروژن در بدن متصل می‌شوند اما عملکرد آن‌ها بسیار ضعیف‌تر از استروژن واقعی انسانی است و در بسیاری از موارد حتی اثرات «ضد استروژنی» دارند.

نتیجه‌گیری علمی: مصرف متعادل پروتئین سویا باعث زنانه شدن بدن، عقیمی یا کاهش تستوسترون در مردان سالم نمی‌شود.

آیا سویا باعث کاهش تستوسترون میشه؟

خیر، به هیچ وجه. بر اساس جدیدترین و معتبرترین تحقیقات علمی (از جمله متاآنالیز سال ۲۰۲۱ که نتایج ده‌ها تحقیق را بررسی کرد)، مصرف متعادل پروتئین سویا هیچ تأثیری بر کاهش سطح تستوسترون در مردان ندارد.

خیالتان راحت باشد؛ مصرف روزانه ۱ تا ۲ وعده (حدود ۲۰ تا ۵۰ گرم پروتئین سویا) کاملاً ایمن است و هیچ مشکلی برای مردانگی یا عضلات شما ایجاد نمی‌کند. تنها در صورتی که مقادیر غیرعادی و بسیار زیاد (مثلاً بیش از ۱۰۰ گرم پروتئین سویا در روز به مدت طولانی) مصرف شود، ممکن است تعادل هورمونی را کمی تغییر دهد که برای هیچ ورزشکاری چنین مصرفی معمول نیست.

آیا پروتئین سویا کامل است؟

در دنیای علم تغذیه، پروتئین‌ها بر اساس «امتیاز اصلاح‌شده آمینواسیدی» (PDCAAS) رتبه‌بندی می‌شوند.

• پروتئین وی (Whey): ۱.۰۰ (بالاترین امتیاز)
• پروتئین سویا: ۱.۰۰ (بله، سویا هم‌رده شیر و تخم‌مرغ است!)
• گوشت گاو: ۰.۹۲

سویا تنها پروتئین گیاهی است که تمام ۹ اسید آمینه ضروری بدن را به مقدار کافی داراست. اما تفاوت آن با وی در «نسبت» این آمینواسیدهاست:

لوسین (Leucine): استارتر اصلی عضله‌سازی. پروتئین وی لوسین بیشتری نسبت به سویا دارد (به همین دلیل وی در تحریک آنی عضله‌سازی کمی قوی‌تر است).
آرژنین (Arginine): سویا پادشاه آرژنین است! مقدار آرژنین در سویا ۳ برابر بیشتر از پروتئین وی است. آرژنین پیش‌ساز اکسید نیتریک است که باعث گشادی عروق، پمپاژ خون بهتر حین تمرین و ترشح هورمون رشد می‌شود.
گلوتامین (Glutamine): سویا سرشار از گلوتامین است که برای ریکاوری عضلات و تقویت سیستم ایمنی حیاتی است.

مقایسه پروتئین سویا و پروتئین وی

برای انتخاب بهتر، باید نقاط قوت و ضعف هر کدام را بدانید:

نتیجه‌گیری مقایسه: اگر هدف شما صرفاً «حجم خشک سریع» است، وی کمی برتری دارد. اما اگر به دنبال «سلامتی عمومی + عضله‌سازی اقتصادی» هستید یا به لاکتوز حساسیت دارید، سویا رقیب قدرتمندی است.

انواع مکمل‌های پروتئین سویا در بازار

وقتی برای خرید مکمل می‌روید، با واژه‌های مختلفی روبرو می‌شوید:

• کنساتره پروتئین سویا (SPC): حدود ۷۰٪ پروتئین دارد و مقداری کربوهیدرات و فیبر را حفظ کرده است. هضم آن ممکن است برای برخی باعث نفخ شود.
• ایزوله پروتئین سویا (SPI): بهترین نوع برای بدنسازان. با خلوص ۹۰٪ به بالا، کربوهیدرات و عوامل نفاخ آن حذف شده و جذب بسیار سریع‌تری دارد.
• بافت‌دار (TSP): همان سویای خوراکی موجود در ماکارونی که حدود ۵۰٪ پروتئین دارد و برای آشپزی مناسب است، نه شیک پروتئین.

آیا «سویا ماکارونی» همان تأثیر مکمل‌های ورزشی را دارد؟

یکی از پرتکرارترین سوالات ورزشکاران ایرانی این است: «آیا سویای بافت‌دار (TVP) که در ماکارونی می‌ریزیم، می‌تواند جایگزین پودر پروتئین ایزوله شود؟» پاسخ کوتاه: خیر، دقیقاً همان کیفیت را ندارد. اگرچه هر دو از دانه سویا گرفته می‌شوند، اما تفاوت‌های تکنیکی مهمی بین «سویای خوراکی» و «مکمل پروتئین سویا» وجود دارد که بدنسازان باید بدانند:

۱. تفاوت در خلوص پروتئین (The Purity Gap)

• پروتئین ایزوله (مکمل): طی فرایندهای پیچیده آزمایشگاهی، کربوهیدرات و چربی آن تقریباً صفر شده و خلوص پروتئین به ۹۰٪ می‌رسد.
• سویای ماکارونی (بافت‌دار): در واقع آرد سویای روغن‌گیری شده است. خلوص پروتئین آن حدود ۵۰٪ است. یعنی در هر ۱۰۰ گرم سویای خشک، حدود ۵۰ گرم پروتئین وجود دارد، اما ۵۰ گرم باقی‌مانده شامل کربوهیدرات (قندها) و فیبر است.

۲. مشکل جذب و مواد «ضد تغذیه‌ای» (Anti-nutrients)

سویای خوراکی معمولی حاوی موادی به نام «ضد مغذی‌ها» (مانند مهارکننده‌های تریپسین و فیتات‌ها) است. این مواد می‌توانند:

• جذب پروتئین در روده را کاهش دهند.
• جذب مواد معدنی مثل آهن و روی را مختل کنند.

در مکمل‌های باکیفیت (ایزوله)، این مواد طی فرایند حرارتی و فیلتراسیون حذف می‌شوند تا جذب پروتئین به حداکثر برسد، اما در سویای ماکارونی این مواد هنوز وجود دارند (مگر اینکه به خوبی خیسانده و پخته شود).

۳. معضل گوارشی و نفخ (Bloating)

حتماً تجربه کرده‌اید که مصرف زیاد سویای ماکارونی باعث نفخ شدید می‌شود. دلیل آن وجود قندهایی به نام «الیگوساکارید» است که بدن انسان آنزیم هضم آن را ندارد. این نفخ شدید می‌تواند برای بدنسازانی که باید چندین وعده غذا در روز بخورند، آزاردهنده باشد و اشتها را کور کند. مکمل‌های ایزوله فاقد این قندها هستند.

سویای ماکارونی یک منبع پروتئینی ارزان و عالی برای وعده‌های غذایی (ناهار یا شام) است و قطعاً به عضله‌سازی کمک می‌کند. اما نمی‌تواند جایگزین «شیک پروتئین بعد از تمرین» شود، زیرا:

• جذب آن کندتر است.
• کالری و کربوهیدرات بالاتری دارد (برای دوران کات سخت‌گیرانه مناسب نیست).
• کیفیت جذب پروتئین آن پایین‌تر از نوع ایزوله است.

توصیه آشپزی برای بدنسازان: اگر از سویای ماکارونی استفاده می‌کنید، حتماً قبل از پخت آن را ۲۰ دقیقه در آب گرم بخیسانید و آب آن را کاملاً دور بریزید. این کار باعث خروج بخش زیادی از عوامل نفاخ و ضد تغذیه‌ای شده و کیفیت آن را افزایش می‌دهد.

میزان پروتئین سویا ماکارونی

در ایران برندهایی مثل «سبحان»، «مکس‌سوی» و … تقریباً استاندارد مشابهی دارند. این مقادیر برای ۱۰۰ گرم سویای خشک (قبل از خیساندن) است:

نکته حیاتی: تفاوت «وزن خشک» و «وزن پخته»

بسیاری از ورزشکاران در محاسبه پروتئین اشتباه می‌کنند. وقتی شما ۱۰۰ گرم سویای خشک را در آب می‌خیسانید، آب جذب می‌کند و وزن آن تقریباً ۳ برابر می‌شود (حدود ۳۰۰ گرم می‌شود).

• ۱۰۰ گرم سویای خشک = حدود ۵۰ گرم پروتئین دارد.
• ۱۰۰ گرم سویای خیس خورده (آماده پخت) = حدود ۱۶ تا ۱۷ گرم پروتئین دارد.

مقایسه با گوشت گوساله:

• ۱۰۰ گرم گوشت گوساله خام: حدود ۲۰-۲۲ گرم پروتئین.
• ۱۰۰ گرم سویای خیس خورده: حدود ۱۶-۱۷ گرم پروتئین.

مصرف ۱۰۰ تا ۱۵۰ گرم سویای خیس‌خورده (معادل حدود ۳۰ تا ۵۰ گرم وزن خشک) می‌تواند حدود ۲۵ گرم پروتئین خالص به بدن شما برساند که عالی است.

چه کسانی باید پروتئین سویا مصرف کنند؟

علاوه بر قیمت مناسب، پروتئین سویا مزایایی دارد که بدنسازان حرفه‌ای به خاطر آن سراغش می‌روند:

جمع‌بندی نهایی و برنامه مصرف

بیایید علمی و کاربردی به پایان برسانیم. برای اینکه از خواص عضله سازی سویا بهره ببرید و خیالتان از بابت هورمون‌ها راحت باشد، این دستورالعمل را دنبال کنید:

میزان مصرف مجاز: روزانه ۱ تا ۲ پیمانه (۳۰ تا ۵۰ گرم) پروتئین سویا کاملاً ایمن و موثر است.
بهترین استراتژی: “مخلوط پروتئینی” (Protein Blend). تحقیقات نشان داده ترکیب ۵۰٪ وی + ۵۰٪ سویا (یا کازئین)، سنتز پروتئین را برای مدت طولانی‌تری نسبت به مصرف ویِ تنها، بالا نگه می‌دارد.

زمان مصرف پروتئین سویا:

• قبل از تمرین: به دلیل آرژنین بالا (برای پمپاژ خون).
• صبح ناشتا: برای توقف کاتابولیسم شبانه.

سویا یک منبع پروتئینی کامل، علمی و اثبات‌شده است. اجازه ندهید افسانه‌های قدیمی مانع پیشرفت و صرفه‌جویی اقتصادی شما شوند.

سوالات رایج

۱. آیا سویا برای تیروئید مضر است؟ در افراد سالم با دریافت ید کافی، خیر. اما افرادی که کم‌کاری تیروئید دارند و دارو مصرف می‌کنند، باید مصرف سویا را با فاصله زمانی از دارو و زیر نظر پزشک انجام دهند.

۲. آیا پروتئین سویا جذب بدن می‌شود؟ بله، شاخص جذب سویا بسیار بالاست (PDCAAS=1). برخلاف پروتئین‌های گیاهی دیگر مثل گندم یا لوبیا، سویا تقریباً به اندازه گوشت و شیر جذب بدن می‌شود.

۳. آیا سویا تراریخته (GMO) خطرناک است؟ اکثر سویای جهان تراریخته است. اگر نگران این موضوع هستید، می‌توانید مکمل‌هایی را تهیه کنید که روی آن‌ها برچسب “Non-GMO” (غیر تراریخته) درج شده باشد.

_{منابع علمی}

_{Clinical studies show no effects of soy protein or isoflavones on reproductive hormones in men: results of a meta-analysis
Soy isoflavones and prostate cancer risk in men: a systematic review and meta-analysis
Soy protein supplementation and serum testosterone concentrations: a systematic review and meta-analysis of controlled trials
Comparison of the effects of leucine, whey protein and soy protein on the activation of the mTOR pathway in vivo in the skeletal muscle of exercise-trained rats
A systematic review and meta-analysis of the impact of protein source on muscle mass and strength gains during resistance exercise}